بازتاب تشكيل فرقه دموكرات
در اواسط شهريورماه ، پيشه وري كه مجلس اعتبارنامه اش را رد كرده بود، به تبريز بازگشت وهمراه با يارانش از اعضاي حزب كمونيست قديم وبازماندگان قيام 1298 و 1299خياباني، تشكيل سازمان جديدي به نام" فرقه دموكرات آزربايجان" را اعلام كرد. رهبران حزب كه عمدا نام تشكيلات خياباني را اقتباس كرده بودند، اظهارداشتندكه مايلند جزء ايران باشند اما خواستار سه تجديدنظرعمده براي آزربايجان شدند كه عبارت بود از: استفاده اززبان آذري درمدارس وادارات دولتي ، تخصيص عوايد مالياتي به توسعه وعمران منطقه، وتشكيل مجالس ايالتي مندرج درقانون اساسي . بدتر ازهمه اينكه سياستمداران تهران را به ناديده گرفتن مسائل ومشكلات استان متهم كردندو اظهار داشتند كه زبان ، تاريخ وفرهنگشان "هويت ملي خاصي" به مردم آزربايجان بخشيده است. فرقه دموكرات آزربايجان كه شاخه ايالتي حزب توده نيز بلافاصله به آن پيوست ، آماده شورش مسلحانه گشت، درحالي كه نيروهاي شوروي مانع از ورود نيروهاي كمكي ارتش ايران به داخل استان شدند .
دراين ضمن درمهاباد ناسيوناليستهاي كرد به تشويق شورويها حزب دموكرات كردستان را تشكيل دادند وحقوق مشابهي براي منطقه خود خواستار شدند.
نگرانيهايي كه طي چهارسال پيش از آن نهفته بود ، اكنون واقعيت مي يافت . كنسول آمريكا در تبريز پيش بيني كرد كه اين جنبشهاي جدايي طلب احتمالا بدون حمايت شوروي از ميان خواهد رفت اما با وجود اين تاكيد ورزيد كه همين جنبشها ازحمايت چشمگيرمردمي برخوردارند وبيانگر نارضايي واقعي از حكومت مركزي اند.
كنسول انگليس درتبريز نيز پس ازسياحت مفصلي درشمال غرب گزارش داد:
"درعين حال كه البته قابل تصورنيست جنبش بدون حمايت روسها بتواند پايدار بماند ودرعين حال كه روسها مسلما"به خاطر اهداف خود ازجنبش حمايت ميكنند ، نميتوانم اين حقيقت را ناديده انگارم كه درميان كارگران ودهقانان اين استان چيزي هست كه همواره رنجش اصلي مردم از بي كفايتي وفساد حكومت ايران به نظرم آمده است، فلاكتها وبيدادگريهايي عيني وجوددارد كه درهر كشور ديگري كافي بود تا به خودي خود شورشي ايجاد كند . باور نميكنم كه روسها كل اين جنبش را ازپيش تدارك ديده باشند بيشتر چنين به نظرم مي رسد كه آنان از وضعيت انقلابي اصيلي بهره برداري مي كنند آنها دهقانان رابا مهاجران يكپارچه ساخته اند اما خود دهقانان از روي اراده اقدام كرده اند... اگر بخشي از ايران به ناچار بايد تحت حكومت ابلهان و فرومايگان باشد، مردم آزربايجان يقين كرده اند كه برگزيدگان بومي خودشان اين كاررا مانند همتايان تهراني شان مي توانند انجام دهند."